Aktualne orzecznictwo sądowe w sprawach kredytów CHF

Korzystne dla kredytobiorców orzeczenie wydał w dniu 9 maja 2019 r. Sąd Najwyższy (I CSK 242/18).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu skargi kasacyjnej kredytobiorców, uchylił zaskarżony wyrok Sądu Apelacyjnego i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. Sąd Najwyższy uchylając zaskarżony wyrok stanął na stanowisku, że uznanie za niedozwolone (art. 385[1] k.c.) postanowienia umowy kredytu udzielonego w złotych i indeksowanego do waluty obcej, w którym określono zasady ustalania kursu tej waluty, prowadzi do wyeliminowania mechanizmu indeksacji z treści wiążącego strony stosunku prawnego.

W dniu 4 kwietnia 2019 r. zapadł wyrok Sądu Najwyższego (III CSK 159/17), w którym − oceniając postanowienia umowy kredytu indeksowanego do franka szwajcarskiego − Sąd przyjął, że „uznanie za niedozwolone (art. 385[1] k.c.) postanowienia umowy kredytu udzielonego w złotych i indeksowanego do waluty obcej, w którym określono zasady ustalania kursu tej waluty, co do zasady prowadzi do wyeliminowania mechanizmu indeksacji z treści wiążącego strony stosunku prawnego. W takim przypadku strony są związane umową w pozostałym zakresie, również co do sposobu określenia oprocentowania kredytu.” Sąd stanął zatem na stanowisku braku możliwości uzupełnienia przez Sąd orzekający luki powstałej w umowie kredytu po uznaniu za bezskuteczne klauzul indeksacyjnych. Bezskuteczne postanowienia dotyczące ustalania kursów przeliczeniowych przez banki nie mogą zostać przez Sąd zastąpione przykładowo średnim kursem NBP. Ponadto Sąd Najwyższy uznał za dopuszczalne tzw. „odfrankowienie” kredytu tj. pozostawienie w mocy
umowy kredytu bez klauzul indeksacyjnych (tj. stricte złotówkowej) z oprocentowaniem opartym na stawce LIBOR.
W wyroku z dnia 24 października 2018 r. II CSK 632/17, Sąd Najwyższy opowiedział się również za zakazem uzupełniania umowy kredytu po wyeliminowaniu z niej niedozwolonych klauzul indeksacyjnych, wskazując „Skarżący mają rację, że konsekwencją stwierdzenia abuzywności klauzuli
umownej spełniającej wymagania powołanego przepisu jest działająca ex lege sankcja bezskuteczności niedozwolonego postanowienia, połączona z przewidzianą w art. 385(1) § 2 k.c. zasadą związania stron umową w pozostałym zakresie. Wprawdzie w piśmiennictwie i orzecznictwie dopuszcza się uzupełnianie takiej niekompletnej umowy przepisami dyspozytywnymi lub stosowaniem analogii z art. 58 § 3 k.c., jednak Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę opowiada się za wyjątkowym jedynie odwoływaniem się do takich zabiegów (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 maja 2015 r., II CSK 768/14, OSNC z 2015 r., nr 11, poz. 132), mając na uwadze, że konstrukcja zastosowana w art. 385(1-2)
k.c. stanowi implementację do krajowego systemu prawnego dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U. L 095, z dnia 21 kwietnia 1993 r.) i ma realizować zadanie sankcyjne, zniechęcając profesjonalnych kontrahentów zawierających umowy z konsumentami od wprowadzania do nich tego rodzaju postanowień (por. np. wyrok Trybunału Sprawiedliwości WE z dnia 14 czerwca 2012 r., C-618/10, Banco Español de Crèdito, ECLI:EU:C:2012:349).”

Duże znaczenie mają również rozważania Sądu Najwyższego zawarte w uzasadnieniu wyroku II CSK 632/17 dotyczące braku świadomości kredytobiorców wpłacających raty, co do tego, że nie są oni do tego świadczenia zobowiązani. „Ustabilizowana wykładnia art. 411 pkt 1 k.c. oparta jest na ścisłym rozumieniu przesłanki wiedzy spełniającego świadczenie. Musi on nie tylko spełnić świadczenie całkowicie dobrowolnie, ale również z pozytywną wiedza i świadomością, że nie jest do tego świadczenia zobowiązany. Nie wystarczy więc, aby miał w tym względzie wątpliwości lub podejrzenia, że – być może

• świadczy nienależnie w całości lub w części (por. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 1997 r., III CKN 236/97, OSNC 1998 r., nr 6, poz. 101, z dnia 10 czerwca 2003 r., I CKN 390/01, OSP z 2005
  r., nr 9, poz. 111, czy z dnia 24 listopada 2011 r., I CSK 69/11, OSNC z 2012, nr 5 poz. 63). Mało prawdopodobne jest, że powodowie, spłacając przedterminowo zaciągnięty kredyt w okresie, kiedy umowy tego rodzaju, jak zawarta przez nich z pozwanym, nie były jeszcze przedmiotem licznych sporów sądowych i analiz prawnych, mieli wiedzę, że niektóre postanowienia umowne miały charakter abuzywny i ich nie wiązały, a tym bardziej, orientowali się jaka część spłaty była nienależna.
  Powyższe oznacza, że kredytobiorcy płacąc raty kredytu nie mają pełnej wiedzy na temat tego czy świadczenie jest nienależne. Mogą zatem dochodzić roszczeń o zapłatę przeciwko bankom na gruncie
  przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.

2) Głos Rzecznika Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie polskich frankowiczów
W dniu 14 maja 2019 r. oficjalną opinię w postępowaniu w sprawie pytań prejudycjalnych zadanych przez Sąd Okręgowy w Warszawie (sprawa C‑260/18 Kamil Dziubak, Justyna Dziubak przeciwko Raiffeisen Bank International AG z siedzibą w Wiedniu, prowadzący działalność w Polsce w formie oddziału pod nazwą Raiffeisen Bank International AG Oddział w Polsce, dawniej Raiffeisen Bank Polska SA z siedzibą w Warszawie) wydał Rzecznik Generalny TSUE. Opinię uznać należy za korzystną dla kredytobiorców.
Rzecznik opowiedział się w szczególności przeciwko możliwości uzupełniania przez sądy krajowe luk w umowie (w praktyce polskim sądów np. średnim kursem NBP) oraz za decydującym znaczeniem woli
kredytobiorcy w przypadku sformułowania żądania unieważnienia umowy kredytu. Zdaniem Rzecznika TSUE:

• Bezpośrednim celem dyrektywy jest przywrócenie równowagi między pozycją konsumenta a pozycją przedsiębiorcy. Długoterminowym celem dyrektywy jest zniechęcanie przedsiębiorców do włączania do
  umowy nieuczciwych warunków;
• Sąd krajowy, po stwierdzeniu nieuczciwego charakteru warunku umowy, zobowiązany jest do odstąpienia od stosowania go;
• Do sądu krajowego stwierdzającego nieuczciwy charakter warunku umowy należy wyciągnięcie wszelkich wynikających z tego zgodnie z prawem krajowym konsekwencji w celu zapewnienia, aby warunek ten nie wywoływał skutków względem konsumenta, z wyjątkiem sytuacji, w której sam konsument sprzeciwia się usunięciu z umowy takiego warunku;
• Sąd nie jest uprawniony do zmiany treści warunku, co do którego stwierdził, że ma on nieuczciwy charakter;

• Gdy klauzula „różnicy kursowej” stanowi nieuczciwy warunek umowny, a zatem nie może być stosowana, skutkuje to przekształceniem umowy z umowy indeksowanej do franka szwajcarskiego ze stopą procentową właściwej dla tej waluty w umowę indeksowaną do złotych polskich, lecz nadal
  podlegającą niższej stopie procentowej odpowiedniej dla franka szwajcarskiego;
• Zdaniem Trybunału „zwykłą konsekwencją wystąpienia nieuczciwego warunku umownego jest bezskuteczność tego tylko warunku i utrzymanie w mocy umowy w pozostałej części, która po wyłączeniu postanowień powodujących nierównowagę na szkodę konsumenta nadal wiąże strony. Od tej ogólnej zasady można odejść jedynie wtedy, gdy dana umowa obiektywnie nie może pozostać w mocy bez nieuczciwego warunku umownego;
• Sąd nie mógłby uznać, że upadek całej umowy jest szczególnie niekorzystny dla konsumenta wbrew świadomie i wielokrotnie wyrażonej woli samego konsumenta w sytuacji, w której konsument, postawiony przez sąd przed wyborem pomiędzy upadkiem całej umowy w wyniku usunięcia nieuczciwych warunków a uzupełnieniem jej innym przepisem w celu utrzymania w mocy samej umowy, oświadcza, że preferuje wyeliminowanie całej umowy. (…) wola konsumenta przeważa nad wdrożeniem
  systemu ochrony, takiego jak zastąpienie nieuczciwego warunku w celu utrzymania umowy w mocy z pominięciem tego uznanego za nieuczciwy warunku;
• art. 1 ust. 2 i art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 stoją na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy uzupełnił luki w umowie – w zakresie nieuczciwego warunku umowy – w drodze odwołania się do przepisów prawa
  krajowego o charakterze ogólnym, które nie są przepisami o charakterze dyspozytywnym;
• Wobec braku wyraźnej woli konsumenta sąd nie może zatem utrzymać w mocy nieuczciwego warunku, nawet jeśli uważa, że to rozwiązanie jest korzystniejsze dla konsumenta; Szczegóły opinii Rzecznika TSUE dostępne są tutaj.
  Wyrok TSUE spodziewany jest w lipcu tego roku.

3) Wygrany przez naszą kancelarię spór z bankiem Umowa kredytu CHF unieważniona przez Sąd
W sprawie prowadzonej przez naszą kancelarię, Sąd Okręgowy w Warszawie XXV Wydział Cywilny (SSO Piotr Bednarczyk) wyrokiem z dnia 15 kwietnia 2019 r. unieważnił umowę kredytu hipotecznego indeksowanego kursem CHF na gruncie przepisów ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym. Sąd uznał, że Bank dopuścił się wobec kredytobiorcy − będącego konsumentem − nieuczciwych praktyk rynkowych.
W uzasadnieniu orzeczenia Sąd wskazał, m.in. że „w przypadku kredytu związanego z kursem waluty obcej pojawia się dodatkowy element mający istotny wpływ na ryzyko zwiększenia kosztów z punktu widzenia kredytobiorcy, tj. możliwość niekorzystnej zmiany kursu waluty skutkujące automatycznym wzrostem raty kredytu oraz wysokości zadłużenia. Właśnie czynnik ma największe znaczenie przy określaniu poziomu ryzyka wynikającego z nabycia kredytu. W takiej sytuacji kwestia przekazania odpowiedniej informacji dla przyszłego kredytobiorcy jest zasadnicza.
W ocenie Sądu Okręgowego Bank dopuścił się nieuczciwych praktyk rynkowych. Zdaniem Sądu „Bank dopuścił się zaniechania wprowadzającego w błąd poprzez zatajenie istotnej informacji dotyczącej
produktu (rozumianego jako prawa i obowiązki wynikające z zawartej umowy kredytowej) w zakresie ryzyka związanego z produktem. Bank zaniechał podania niewątpliwie posiadanych przez siebie informacji o zmianach kursu, w szczególności o wcześniej zanotowanym maksimum kursowym. Nie podał również jak przy takim kursie będą kształtowały się zobowiązania kredytobiorcy rozumiane jako wysokość miesięcznej raty i salda kredytu przy takim poziomie kursu. Po drugie bank podał prawdziwe
informacje dotyczące kredytu związanego z walutą w sposób mogący wprowadzić w błąd.(…) zestawienie wysokości rat kredytu złotówkowego i indeksowanego sugeruje, że w każdej sytuacji kredyt związany z CHF będzie korzystniejszy niż złotówkowy.”
Zdaniem Sądu Okręgowego bank podkreślał wyłącznie okoliczności istotne i korzystne z jego punktu widzenia. Orzeczenie nie jest prawomocne.