Alimenty – komu przysługują?

Zgodnie z obowiązującym prawem obowiązek alimentacyjny, czyli obowiązek dostarczania środków utrzymania i środków wychowania, ciąży na krewnych w linii prostej oraz rodzeństwie. Oznacza to, że zobowiązanymi do ponoszenia ciężaru alimentacyjnego wobec danej osoby będą rodzice, dziadkowie, dzieci, wnuki i rodzeństwo tej osoby. Obowiązek taki ciąży również na małżonku, choć nie wynika to wprost z art. 128 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

Tym samym taki obowiązek nie obciąża żadnych innych krewnych w linii bocznej. Nie można zatem domagać się na drodze sądowej jakichkolwiek środków np. od wuja, ciotki, stryja, czy także od dzieci brata bądź siostry, nawet jeżeli osoby te są dla nas faktycznie najbliższą rodziną.
Warto mieć na uwadze, że omawiany obowiązek alimentacyjny, w myśl przepisów prawa rodzinnego i opiekuńczego, nie ciąży także na partnerze życiowym, z którym dana osoba żyje w związku nieformalnym. Nie ma w tym wypadku znaczenia długość pozostawania w tym związku czy zażyłość między partnerami. Przykładowo, pozostającemu przez dwa lata w związku małżeńskim małżonkowi będzie przysługiwało roszczenie o zapłatę alimentów od byłego małżonka, podczas gdy byłym partnerom w związku nieformalnym, którzy rozstali się po dwudziestu latach wspólnego życia takie roszczenie nie będzie przysługiwało.

W sytuacji, gdy uprawnionym do żądania alimentów jest dziecko, katalog osób, na których ciąży obowiązek alimentacyjny rozszerzony jest o niebędącego jego ojcem męża matki (ale nie konkubenta) bądź niebędącej jego matką żony ojca (ale nie konkubiny), jeżeli odpowiada to zasadom współżycia społecznego. Inaczej mówiąc, obowiązek alimentacyjny zachodzi wyłącznie pomiędzy macochą lub ojczymem a pasierbem. Na marginesie warto wspomnieć, że sąd nie może o istnieniu takiego obowiązku orzec w procesie o rozwód. Takich świadczeń dziecko może dochodzić od swego ojczyma lub macochy tylko w odrębnym procesie.

Z żądaniem zapłaty alimentów może wystąpić tylko i wyłącznie osoba, która jest uprawniona do ich otrzymania, niezależnie od tego kto w rzeczywistości takie żądanie sformułuje. Oznacza to, że w
postępowaniu sądowym w sprawie o alimenty powodem będzie jedynie dziecko, chociażby było niepełnoletnie. W tym układzie rodzic będzie jedynie reprezentował małoletniego przed sądem.

Pamiętajmy jednak, że sam fakt pokrewieństwa w linii prostej (np. między dzieckiem a dziadkami) nie powoduje automatycznie powstania obowiązku alimentacyjnego. Zgodnie bowiem z art. 129 § 1 zd. 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego obowiązek alimentacyjny obciąża najpierw zstępnych (dzieci, wnuki, prawnuki), potem wstępnych (rodziców, dziadków, pradziadków), a dopiero potem rodzeństwo. Poza tym obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w dalszej kolejności powstaje dopiero wtedy, gdy nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności. Oznacza to przykładowo, że dziadkowie będą zobowiązani do świadczeń alimentacyjnych wobec wnuczków dopiero, gdy ich wnuczkowie utracą rodziców (lub spełnienie świadczeń alimentacyjnych przez ich rodziców będzie niemożliwe). Natomiast rodzeństwo będzie obciążone obowiązkiem alimentacyjnym dopiero, gdy osoba uprawniona do świadczenia nie będzie miała krewnych w linii prostej.

Jak widać jest to złożony problem, uzależniony od konkretnego stanu faktycznego, w którym znajdzie się osoba uprawniona do alimentów.
Poza tym, pomimo istnienia obowiązku alimentacyjnego, nie zawsze dana osoba będzie zobowiązana do płacenia alimentów. Także w tym wypadku wyjątki od podstawowej zasady zależą od okoliczności sprawy i trudno jest opisać każdą możliwą ewentualność. Tytułem przykładu można wskazać, że niekiedy dorosłe dzieci będą mogły odmówić dostarczenia swoim rodzicom środków utrzymania, jeżeli same takich środków od rodziców nie otrzymały (np. gdy rodzic porzucił dziecko).

Warto mieć także na uwadze treść art. 139 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, zgodnie z którym obowiązek alimentacyjny nie przechodzi na spadkobierców zobowiązanego. Jeżeli jesteś zatem spadkobiercą osoby, na której zgodnie z wyrokiem sądu ciążył obowiązek alimentacyjny, to oznacza to, że w wyniku spadkobrania nie spadnie na ciebie ten obowiązek.